Badanie ogólne moczu pozwala na zobrazowanie kilku ważnych cech, mogących przekazać nam istotne informacje o stanie naszego zdrowia.

Mocz jest przejrzystym płynem o kolorze „słomkowym”, wytwarzanym w nerkach w ilości od 600 do 2500 ml/dobę. Z punktu widzenia celowości produkcji moczu jest on rezerwuarem zbędnych produktów przemiany materii, których usunięcie z organizmu jest niezbędne w celu zachowania homeostazy organizmu.
Pod względem jakościowym mocz składa się w 96% z wody. Pozostałe składowe moczu to:

• 2,5% stanowią azotowe produkty przemiany materii, w tym mocznik (będący następstwem przemian aminokwasów) i kwas moczowy (produkt metabolizmu kwasów nukleinowych)
• 1,5% to sole mineralne, z niewielką domieszką barwników moczowych, nadających właściwy kolor i zapach urynie).

Badanie ogólne moczu, co do zasady powinno być wykonywane raz do roku, zwłaszcza u osób chorujących przewlekle. Niskie koszty wykonania takiego badania, proste techniki analityczne oraz możliwość uzyskania istotnych informacji nt. stanu zdrowia pacjenta sprawiają, że jest to jedno z najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych.

CZEGO MOŻNA DOWIEDZIEĆ SIĘ Z  WYNIKÓW BADANIA MOCZU

Badanie ogólne moczu pozwala na zobrazowanie kilku ważnych cech, mogących przekazać nam istotne informacje o stanie naszego zdrowia. Do najważniejszych elementów będących składową wyniku badania moczu należą jego cechy fizyko-chemiczne:

1. Odczyn moczu – właściwe pH moczu to odczyn kwaśny (dopuszczalnie obojętny) w zakresie referencyjnym 4,5 – 8,0. Zasadowość moczu może mieć związek ze stosowaną dietą jak również ze schorzeniami cewek nerkowych. Przewlekle utrzymujący się odczyn zasadowy sprzyja infekcjom bakteryjnym w obrębie dróg moczowych.
   Ważne – zbyt długie przechowywanie moczu w temperaturze pokojowej może doprowadzić do wzrostu jego pH i zafałszowania wyników badania.
2. Barwa moczu – standardowo mocz występuje w różnych odcieniach koloru żółtego, za co odpowiada barwnik urochrom, będący składową moczu ostatecznego. Odstępstwa od tej normy wskazywać mogą chociażby na problemy z wątrobą (nadmiar bilirubiny), przyjmowanie niektórych leków (sulfasalazyna może barwić mocz na intensywny żółty kolor). Barwa czerwona świadczyć może (choć nie zawsze) o krwiomoczu i obecności hemoglobiny w moczu.
3. Ciężar właściwy moczu – wg różnych źródeł zakres prawidłowej gęstości względnej moczu waha się między 1,015 – 1,030 g/ml. Jego wartość świadczy o ilości różnych związków w moczu. Wartości poniżej normy zwiastować mogą patologiczne zmiany w nerkach, będące początkiem ich niewydolności. Zbyt duże wartości wynikać mogą z odwodnienia organizmu bądź obecności w moczu glukozy (cukrzycy).
   Ważne – przyjmowanie płynów kilka godzin przed pobraniem próbki do badania może negatywnie wpłynąć na wyniki badania gęstości względnej, fałszywie ją zmniejszając.
4. Białko – w stanie fizjologicznym nie występuje ono w moczu, dlatego wynik „negatywny” bądź „ujemny” jest wynikiem prawidłowym. Nieobecność białka w moczu stwierdza się przy stężeniu mniejszym niż 10 mg/dl (w zależności od metody badania i sprzętu).
   Stwierdzenie obecności białka w moczu to często wynik choroby nerek (kłębuszkowe zapalenie nerek) lub zakażenia dróg moczowych.
   Ważne – gorączka, duży wysiłek fizyczny lub też wysokie pH moczu może dać fałszywie dodatni wynik badania moczu w kierunku obecności w nim białek.
5. Glukoza – cukier w moczu jest praktycznie nieobecny, dlatego też normą jest jego brak i ujemny wynik badania. Pojawienie się glukozy w próbce moczu świadczyć może o cukrzycy (po potwierdzeniu badaniem krwi), bądź upośledzeniu funkcji cewek nerkowych.
   Ważne – u kobiet w ciąży może występować niewielki cukromocz, w związku z czym stwierdzenie niewielkiej obecności glukozy w moczu nie jest stanem patologicznym.
6. Bilirubina – fizjologicznie również nie występuje w moczu. Wyniki poniżej 1,1 mg/dl dla bilirubiny całkowitej i poniżej 0,3 mg/dl dla bilirubiny związanej są w normie i wskazują na „ujemny” wynik badania dla tego kryterium.
   Przekroczenie norm wynikać może z żółtaczki, uszkodzenia wątroby (zatrucie, marskość), czy chociażby obecności zespołu Gilberta.
7. Ketony – norma mówi o braku ich obecności w próbce moczu. Jako końcowy produkt przemiany kwasów tłuszczowych ich obecność, a tym bardziej zwiększona ilość świadczy najczęściej o źle leczonej cukrzycy.
   Przygodnie stwierdzona obecność ketonów w moczu to zwykle wynik wysokiej gorączki, stanu niedojedzenia lub diety bogatej w tłuszcze.
   Ważne – kilkunastogodzinna przerwa w jedzeniu przed badaniem może fałszywie dodatnio wpłynąć na wynik badania zawartości ciał ketonowych w moczu.
8. Azotyny – nie powinno się ich stwierdzać w moczu. Powodem ich występowania jest przemiana azotanów przez bakterie Gram (-), w tym przez coli, a zatem pozytywny wynik badania w kierunku azotynów świadczy o infekcji bakteryjnej.

Badanie próbki moczu polega również na mikroskopowej ocenie osadu moczu. Elementami, które są oceniane w tym badaniu są:

1. Erytrocyty – normą dla zawartości erytrocytów jest zakres 0-3 w polu widzenia okulara mikroskopu (0-3 wpw). Wynik poza wymienionym zakresem wskazywać może na uszkodzenia nerek i/lub dróg moczowych (często kamica nerkowa), zaburzenia krzepnięcia krwi czy chociażby przyjmowanie niektórych leków (m.in. heparyny).
   Ważne – w okresie przed-menstruacyjnym kobiety powinny wstrzymać się z wykonywaniem badania moczu, gdyż ryzyko zanieczyszczenia próbki wydzieliną z narządów moczowo-płciowych jest zbyt duże.
2. Leukocyty – normą dla tego kryterium jest 0-5 leukocytów w polu widzenia (0-5 wpw). Występowanie większej ilości białych krwinek (tzw. leukocyturia lub ropomocz) wiąże się najprawdopodobniej z obecnością zakażenia w obrębie dróg moczowych, śródmiąższowego zapalenia nerek, będącego wynikiem przyjmowania NLPZ-ów lub diuretyków, a także może być wynikiem przewlekłej niewydolności żylnej.
   Ważne – nadmiar białych krwinek jest również źródłem odstępstwa od normy takich kryteriów jak barwa i przejrzystość moczu. Powodują one zmętnienie moczu.
3. Kryształy – w fizjologicznych warunkach nieobecne w moczu. W zależności od ich składu chemicznego obecność poszczególnych frakcji w moczu świadczyć może o różnorakich przyczynach takiego stanu, dla przykładu: szczawiany wiąże się z ryzykiem rozwoju kamicy nerkowej.
4. Nabłonki płaskie – norma to 3-5 wpw. Uzyskanie wyniku powyżej normy świadczyć może o możliwości wystąpienia zakażenia dróg moczowych.
5. Wałeczki – nieobecne w moczu. Miejscem ich powstawania są cewki nerkowe. W zależności od rodzaju wykrytych w moczu wałeczków można mówić o konkretnym procesie chorobowym toczącym się w organizmie pacjenta: wałeczki ziarniste świadczą o uszkodzeniu miąższu nerek, nabłonkowe – o uszkodzeniu cewek nerkowych, erytrocytowe – o zapaleniu kłębuszków nerkowych.

Bakterie – fizjologicznie nieobecne w moczu. Wykrycie ich w próbce moczu wynika z toczącego się zakażenia w obrębie dróg moczowych.
Ważne – badanie ogólne moczu nie jest rekomendowana techniką służącą do oceny ilościowej bakterii w moczu. Do tego zasadny jest tzw. posiew moczu, pozwalający zarówno ilościowo jak i jakościowo określić rodzaj występującego w próbce drobnoustroju.

Właściwe przygotowanie i pobranie próbki moczu:

• Zbierz próbkę po co najmniej kilkugodzinnym braku mikcji (najlepiej sprawdza się mocz poranny)
• Zanim pobierze próbkę – przemyj miejsca intymne i osusz ręcznikiem
• Próbkę moczu zbierz do czystego pojemnika ze szczelnym zamknięciem
• Do badania oddaje się próbkę moczu zebraną ze „środkowego” strumienia moczu, odrzucając początkowy i końcowy
• Po zebraniu próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium diagnostycznego (najlepiej w ciągu 2 godzin)
• W tym czasie przechowuj próbkę w temperaturze 2-8°C – niska temperatura hamuje rozwój bakterii i zapobiega zafałszowaniu wyników badania
• Przed badaniem unikaj pokarmów wysokobiałkowych, leków i substancji mogących zabarwiać mocz, a także wysiłku fizycznego
• Jeśli jesteś kobietą – unikaj badania tuż przed, w trakcie i tuż po krwawieniu miesiączkowym – ryzyko zafałszowania wyników.

Literatura:

1. http://interpretacjawynikowbadan.info.pl/badania-medyczne/biochemia-moczu.html
2. Ogólne badanie moczu, Robert Drabczyk, mp.pl
3. Diagnostyka Laboratoryjna pod red. Andrzeja Szutowicza i Anny Raszei-Specht, Gdański Uniwersytet Medyczny, 2009
4. Analiza i interpretacja wyników badań laboratoryjnych, Porady Lekarza Rodzinnego, praca zbiorowa, 2014
5. Podstawy fizjologii człowieka, Ewa Ziółko, 2006
6. Badania diagnostyczne w nefrologii, Jolanta Fijałkowska-Morawska, 2014

Artykuł pochodzi z serwisu